Wat is gendergerelateerd geweld? 

Gendergerelateerd geweld is geweld op basis van sekse, gender of seksuele oriëntatie. Het kan verbaal, fysiek of online plaatsvinden. 

• In Nederland heeft 41% van de vrouwen ooit te maken gehad met fysiek en/of seksueel geweld (European Union, 2024)

• Lhbti+ personen lopen nog vaker risico. 

Een korte geschiedenis 

Gendergerelateerd geweld staat al decennia op de agenda van vrouwenbewegingen: 

• Jaren zeventig: vrouwen protesteren tegen seksueel geweld door samen ’s nachts de straat op te gaan tijdens ‘Heksennachten’. De eerste Blijf-van-mijn-lijf-huizen ontstaan zonder overheidssteun. 

• Jaren tachtig: de overheid maakt voor het eerst beleid met betrekking tot geweld tegen vrouwen. In 1982 nodigde de Nederlandse regering feministische activisten uit om te adviseren en mee te denken over beleidsvorming. Het voorgestelde plan werd voorzien van een feministisch perspectief, waarin geweld tegen vrouwen gezien werd als een gevolg van ongelijke machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen. 

• Jaren negentig: veel beleid in Nederland wordt genderneutraal; dat gaat echter voorbij aan de scheve machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen.  
  1991: verkrachting binnen het huwelijk wordt strafbaar. 

• 21e eeuw: Nederland tekent de Istanbul Conventie (2016) en verplicht zich om geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld te bestrijden én te voorkomen. 

• In de huidige tijdsgeest wordt er steeds meer gesproken over het tegengaan van gendergerelateerd geweld.

Hoe ontstaat gendergerelateerd geweld? 

Ernstige vormen van gendergerelateerd geweld zitten geworteld in stereotype overtuigingen. En kenmerkt zich door seksistische opmerkingen, homofobe grappen of online haat. Deze ‘onschuldige’ uitingen dragen bij aan een cultuur waarin ernstiger vormen van geweld mogelijk worden. De Piramide van Geweld (ontwikkeld door Act4Respect-Unlimited) laat zien hoe dit werkt. 

Femicide: de meest ernstige vorm 

Femicide is moord op een vrouw vanwege haar gender. 

• In Nederland worden jaarlijks gemiddeld 43 vrouwen vermoord. 

• In 2024 waren dat 44 vrouwen, waarvan bijna 90% door iemand die zij kenden. 

• Vijf op de tien moorden werden gepleegd door een (ex-)partner. 

De term femicide werd in 1976 geïntroduceerd door feministisch onderzoeker Diana E.H. Russell. 

Preventie: wat doet Atria? 

Samen met Rutgers en COC vormt Atria de alliantie Act4Respect-Unlimited. Doel van deze alliantie: een wereld waarin jongeren zich veilig en gelijkwaardig voelen in relaties. We ontwikkelen kennis, tools en regionale aanpakken die organisaties helpen om preventie duurzaam te verankeren. De output bestaat onder andere uit handreikingen, webinars, onderzoeksrapporten, trainingen, de Piramide van Geweld-tool en materialen voor scholen en jeugdprofessionals. 

Atria's rol binnen Act4Respect-Unlimited is het uitvoeren van de (evaluatie) onderzoeken die in samenwerking met Rutgers en/of COC worden uitgevoerd. Daarnaast dragen we bij aan de wetenschappelijke onderbouwing waarmee de deskundigheidsbevording, tools en interventies worden (door)ontwikkeld.  
Bekijk hier de producten en trainingen van Act4Respect voor de preventie van gendergerelateerd geweld

Bronnen:

• Act4Respect: Factsheet Fysiek, seksueel en online geweld vanwege gender

• CBS (2025): 120 mensen vermoord in 2024

• European Institute for Gender Equality (EIGE): What is gender based violence?

• European Union, European Union Agency for Fundamental Rights, European Institute for Gender Equality (2024): EU gender-based violence survey - key results [PDF]

• Fairspace (2023): Procesevaluatie omstanderinterventie

• Femicide, European Institute for Gender Equality (EIGE)

• Römkens, R., Jong, T. de, Harthoorn, H. (2014): Geweld tegen vrouwen: Europese onderzoeksgegevens in Nederlandse context

Foto bovenaan: Demonstratie Internationale Vrouwendag, 1981, fotograaf: Joop Blom, Collectie IAV-Atria