Als individu heb je het recht om je eigen keuzes te maken. Dit noem je het recht op zelfbeschikking. In Nederland mag je inmiddels voor het grootste deel zelf beslissen over je lichaam, je gezondheid, je partnerkeuze en je levensloop. Maar dat recht staat soms onder druk – door politieke besluiten, gebrek aan kennis in bijvoorbeeld de zorg of door de steeds aan verandering onderhevige culturele en maatschappelijke normen. Wat zelfbeschikking precies inhoudt, waarom het belangrijk is en hoe Atria zich hiermee bezighoudt lees je op deze pagina.
Zelfbeschikking van mensen over hun eigen lichaam
Waar zelfbeschikking een breder begrip is, is lichamelijke autonomie specifiek gericht op zeggenschap over het eigen lichaam. Wereldwijd hebben veel vrouwen die vrijheid niet. Volgens een rapport van United Nations Population Fund (UNFPA, 2021) kunnen de meeste vrouwen niet zelf beslissen over hun seksualiteit en reproductieve gezondheid. Ook in Nederland hebben met name vrouwen nog geen volledige lichamelijke autonomie:
Anticonceptie wordt vanaf 18 jaar niet volledig vergoed.
Abortus staat nog steeds in het Wetboek van Strafrecht.
Gebrek aan wetenschappelijke kennis over het vrouwenlichaam belemmert weloverwogen keuzes, bij bijvoorbeeld menstruatieklachten, hormonale problemen en bekkenbodemproblemen.
Culturele en maatschappelijke normen
Zelfbeschikking kan ook beperkt worden door verwachtingen en normen. Denk aan druk vanuit familie, religie of cultuur. Deze sociale factoren maken het recht op keuze kwetsbaar.
Historische strijd voor zelfbeschikking
De strijd voor het recht op zelfbeschikking is een terugkerend thema binnen het feminisme en vrouwenbewegingen. Enkele voorbeelden uit de afgelopen eeuw laten zien hoe het recht op zelfbeschikking op een aantal vlakken is vergroot, maar ook hoe kwetsbaar deze is.
1911: Abortus werd opgenomen in de Zedelijkheidswet. Deze wet verbood naast abortus onder andere bordelen, pornografie, homoseksuele handelingen door zowel mannen als vrouwen en het uitstallen en adverteren van anticonceptie.
Tot 1957: gehuwde vrouwen werden gezien als niet handelingsbekwaam en mochten geen eigen bankrekening hebben.
Jaren zestig: De anticonceptiepil werd geïntroduceerd. Ook gingen feministische groepen als de Dolle Mina's, Man Vrouw Maatschappij (MVM) en Wij Vrouwen Eisen de straat op om te strijden voor het recht op abortus.
1984: De Wet Afbreking Zwangerschap (Wafz) werd ingevoerd, met een verplichte bedenktijd van vijf dagen.
2025: Abortus staat nog steeds in het wetboek van strafrecht. Ondanks de afschaffing van de verplichte bedenktijd per 1 januari 2023 is er nog steeds een bedenktermijn als de arts dit adviseert. In 2025 is er een motie aangenomen waarbij Nederland zich actief dient te verzetten tegen pogingen om abortus als mensenrecht op te nemen in Europese verdragen.
Wat doet Atria?
Zelfbeschikking is één van de speerpunten van Atria. We werken aan thema’s zoals:
Het recht op abortus en abortuswetgeving
Gezondheidsactivisme
Tegengaan van ongewenste sekseregistratie
Bronnen
UNFPA (2021): My body is my own [PDF]
In onze collectie vind je veel informatie en materiaal over de strijd voor zelfbeschikking.
Foto bovenaan: Demonstratie Abortus Vrij in Amsterdam, 24 april 1976, fotograaf: Ton Sonneveldt, Collectie IAV-Atria
Gerelateerde publicaties
Gerelateerde kennisartikelen
Thema's
Als onafhankelijk kennisinstituut slaat Atria de brug tussen onderzoek en maatschappelijke verandering.
Onze thema’s zijn: Gendergerelateerd geweld, Beeldvorming, Economische ongelijkheid, Feminisme en Zelfbeschikking. Bekijk per thema onze kennis en expertise.
